İş hayatında üreticiler aynı konuda farklı taraflarla sözleşmeler kurarlarken, her defasında sözleşmenin içeriğini tespit etmek için fazladan zaman ve emek harcamayı engellemek için standart sözleşmeler sunmaya başlamışlardır. Bu standart sözleşmeler genellikle matbu biçimde hazırlanmaktadır. İşte bu standart sözleşmelere genel işlem şartları denilmektedir.. Bu tip sözleşmelere en çok kamu tüzel kişilerinin objektif şartlarla arz ve ilan ettikleri hizmetlerde (EGO, İETT ve elektrik işletmelerinin verdikleri hizmetlerde), bankalar ve sigorta şirketleri ile yapılan sözleşmelerde rastlamak mümkündür. Genel işlem şartlarını içeren sözleşmeler iltihaki sözleşmelere çok benzerler. Hatta bunların nitelik itibariyle aynı sözleşme olduğu da söylenebilir. Genel işlem şartları gelecekte belirsiz sayıda kişilerle, belirsiz sayıda yapılacak sözleşmelere temel olmak amacıyla müteşebbisin tek başına veya diğer müteşebbislerle birlikte önceden hazırladığı genel ve soyut nitelikteki bir takım kurallar olarak da tanımlanabilir.
İltihaki sözleşmelere bakıldığında genel işlem şartlarına benzer
özellikler taşımalarına rağmen bu sözleşmelerde içeriğin hiçbir müzakereye açık olmadığı görülür. İltihaki sözleşmelerde taraflar, sözleşme içeriği ve şartları üzerinde hiçbir şekilde tartışamazlar. Sözleşmeye taraf olmayı isteyen kişinin iradesini kullanabileceği tek alan sözleşmeyi kabul etmesi veya reddetmesidir.
Tüm bu özelliklerden yola çıkarak elektronik sözleşmelerin iltihaki sözleşme örneklerinden biri olduğu söylenebilecektir. Web sayfası üzerinde şartları tespit edilmiş bir sözleşmeye taraf olmak isteyen kişiye serbest hareket edebileceği hiçbir alan bırakılmamışsa ve ancak satıcının açıklamış olduğu iradeye boyun eğmek suretiyle sözleşme
kurulabiliyorsa ortada bir iltihaki sözleşme vardır. Oysa alıcıya bir takım konularda (örneğin ödemenin kredi kartı ile veya nakit olarak yapılabilmesi konularında) karar verebilme hakkı tanınmışsa bu durumda ortada iltihaki bir sözleşme olmayacak, genel işlem şartları içeren bir sözleşmeye daha da yaklaşılmış bir durum söz konusu olacaktır
Elektronik sözleşmeler, mesafeli sözleşmedir
4077 sayılı TKHK.m.9/A'nın birinci fıkrasında mesafeli sözleşmelerin tanımı yapılmıştır. Buna göre;"Mesafeli sözleşmeler, yazılı, görsel, telefon ve elektronik ortamda veya diğer iletişim araçları kullanılarak ve tüketicilerle karşı karşıya gelinmeksizin yapılan ve malın veya hizmetin tüketiciye anında veya sonra dan teslimi veya ifası kararlaştırılan sözleşmelerdir." Madde bağlamında elektronik sözleşmeler mesafeli sözleşme olarak kabul edilmiştir. Elektronik sözleşmelerde görsel yayın yoluyla satışa sunulan ürünler posta ve sair nakil araçları ile tüketiciye ulaştırılmaktadır. Bu rada yer alan sair nakil araçları kavramı ile genel bir çerçeve çizilmiş tir ve internet üzerinden yapılan satışlarda da mallar tüketicilere sair nakil araçları ile ulaştırılmaktadır. Elektronik sözleşmelerde satıcı firma ile tüketici, işlemin hiçbir aşamasında karşı karşıya gelmemektedir ve bu sözleşmelerde işyeri, fuar, panayır gibi satış mekânları dışında ve önceden mutabakat olmaksızın kurulurlar. Elektronik sözleşmeler işyeri, fuar, panayır gibi satış mekânları dışında kurulduğundan bu özellikleri ile kapıdan satışlara da yaklaşmaktadır.
Turan Şahin
.